«روز خوب» خلیلزاد در کابل؛ تعامل آمریکا و طالبان تاکتیکی است یا استراتژیک؟

پنج‌شنبه این هفته (۲۹ اسفند/ حوت) یک سرباز حکومت طالبان در فرودگاه کابل در حالی‌ که سلاح روسی دراگونوف بدون دوربین را روی شانه‌اش انداخته بود، در نزدیک‌ترین فاصله با زلمی خلیلزاد، فرستاده ویژه پیشین آمریکا برای افغانستان و چند آمریکایی دیگر ایستاد و در حالی‌که رفقایش لبخندی بر لب داشتند، عکس یادگاری گرفتند.

این نخستین‌بار در حدود چهار سال گذشته است که فرستاده‌‌های حکومت آمریکا به افغاستان تحت حاکمیت طالبان رفتند و با رهایی یک شهروند آمریکایی که دو سال در بند طالبان بود، دست پر برگشتند.

در متن بیانیه‌های مطبوعاتی دو طرف جملات مثبتی دیده شد.

وزیر خارجه حکومت طالبان گفت که شهروند آمریکایی را «به دلایل انسان‌دوستانه» و «به نشانه حسن نیت» آزاد کرده‌اند و وزیر خارجه آمریکا هم توافق برای آزادی او را «گامی مثبت و سازنده» توصیف کرد.

«زَل» برمی‌گردد؟

حضور دور از انتظار زلمی خلیلزاد و تیم دست‌کم شش نفره آمریکایی در کابل این سئوال را به میان آورد که آیا زلمی خلیلزاد، شناخته‌شده‌ترین دیپلمات سابق آمریکایی برای افغان‌ها بار دیگر بر می‌گردد؟

یک منبع نزدیک به خلیلزاد به بی‌بی‌سی گفت که «احتمال دارد او دوباره به عنوان نماینده ویژه آمریکا و یا هم با نقش مهم‌تر دیگری گماشته شود.»

گرایم اسمیت، تحلیلگر ارشد در «گروه بین‌المللی بحران» بدون اشاره به آینده زلمی خلیلزاد در اداره ترامپ به بی‌بی‌سی گفت: « طالبان زل (زلمی) را به عنوان کسی می‌بینند که می‌توانند با او کار کنند. به نظرم کارهای زیادی است که می‌تواند انجام شود.»

از دید عمر صمد، مشاور در «شورای آتلانتیک» تاکنون نقش زلمی خلیلزاد در سطح مشاور و تسهیل‌کننده بوده است.

«اما این که آقای خلیلزاد به یک وظیفه بزرگتری گماشته شود به این تعلق دارد که شکل تعامل و معامله با قضیه افغانستان تاکتیکی خواهد بود یا استراتژیک.»

فیض زلاند، تحلیلگر مسائل افغانستان، هم به این نظر است که سمت جدیدی خارج از وزارت خارجه آمریکا در مورد افغانستان ایجاد نمی‌شود و زلمی خلیلزاد به عنوان نماینده ویژه گماشته نخواهد شد و نقش او در حد مشاوری که در اداره پیشین ترامپ با طالبان در تعامل بود، ادامه خواهد یافت.

اما یک منبع نزدیک به حزب جمهوری‌خواه در واشنگتن که خواست نامش در گزارش ذکر نشود، به بی‌بی‌سی گفت که در بین حلقه نزدیک به ترامپ نسبت به آقای خلیلزاد، دیدگاه منفی وجود دارد. او همچنین اضافه کرد: « مارک روبیو، وزیر خارجه چندان نگاه مثبتی به خلیلزاد ندارد.»

او افزود: « تا جایی که من می‌دانم حضور خلیلزاد در هیئت آمریکایی که به افغانستان سفر کرد، بر اساس درخواست آدام بولر، نماینده ویژه رئیس جمهوری در امور گروگان‌ها بود تا در کنارش به عنوان یک طالب‌شناس و افغان در سفر باشد.»

به گفته این منبع این‌که آقای خلیلزاد به عنوان نماینده ویژه برگردد، بحثی درباره‌اش در حلقات مربوط به سیاست خارجی نزدیک به ترامپ صورت نگرفته است.

او می‌گوید آشنایی خلیلزاد با طالبان و نقش احتمالی‌اش در ترغیب طالبان برای رهایی شهروند آمریکایی می‌تواند دلیلی باشد که او وارد روند آزادی شهروند آمریکایی شده باشد.

«روز خوب»، تاکتیکی بود یا استراتژیک؟

در آخرین پنج‌شنبه سال گذشته وقتی زلمی خلیلزاد همراه با شهروند آزادشده آمریکایی و تیم همراهش افغانستان را ترک کرد در شبکه ایکس نوشت: «امروز روز خوبی است».

سفر فرستاده‌های آمریکایی به شهری که حدود چهار سال پیش با ورود شبه‌نظامیان طالبان و سقوط حکومت محمد اشرف‌غنی، آمریکایی‌ها مجبور شدند آن‌را ترک کنند، این شبهه را ایجاد کرده که آیا آمریکا و حکومت طالبان وارد مرحله جدی‌تری و تازه‌تری از تعامل دیپلماتیک می‌شوند؟

نظر عمر صمد، مشاور در «شورای آتلانتیک» این است که در حال حاضر بسیار مشکل است که دقیقا پیش‌بینی کرد که آیا سفر اخیر هیئت آمریکایی آغاز یک تعامل جدید است و شامل قدم‌های دیگر خواهد بود یا خیر؟

«چون من فکر می‌کنم اولا خود اداره آقای ترامپ توجه کافی و لازم را به پرونده افغانستان مبذول نداشته است. معلوم هم نیست که این توجه مقطعی به قضیه افغانستان شکل تاکتیکی دارد یا استراتژیک؟

اگر تاکتیکی باشد برای مقاصد معاملاتی است، ولی اگر استراتژیک باشد به یقین برای مقاصد جدی‌تر، تعامل وسیع‌تر می‌باشد. اما ما به آن مرحله نرسیدیم که قضاوت کنیم که کدام گزینه است.»

به نظر فیض زلاند ترامپ نسبت به سلف خود، جو بایدن بیشتر درباره افغانستان دلچسپی دارد. «فکر می‌کنم ترامپ با فرستادن این هیئت به افغانستان و گرفتن امتیاز آزادی شهروند آمریکایی و همچنین بیانیه طالبان که این اقدام را حسن نیت خواندند، در روزها، هفته‌ها و ماه‌های آینده پیشرفت‌هایی در روابط دو طرف خواهیم داشت.»

حکومت طالبان برای ترامپ چه سودی دارد؟

از دید یک منبع نزدیک به حزب جمهوری‌خواه «رفتار ترامپ را باید بر اساس وعده‌های انتخاباتی او دید که مصمم است آن‌ها را عملی سازد. از جمله یکی از آن‌ها آزادی شهروندان آمریکایی زندانی در نقاط متفاوت جهان است. فعلا دو شهروند دیگر آمریکایی در افغانستان در زندان هستند.»

موضوع دیگر هم این است که مسئله افغانستان در دستگاه سیاست خارجی اداره ترامپ به عنوان یک «بحران بین‌المللی حل نشده و یک پروژه ناتمام» مطرح است، اما سطح اولویت آن پایین است.

عمر صمد به این نظر است که نوع نگاه آمریکا به افغانستان در عین حال می‌تواند فراتر از خود افغانستان باشد. «موضوع عمده استراتژیک، رقابت با چین است و حتی امکان دارد تا حدی موضوع ایران و شرق میانه هم پیش بعضی از حلقات آمریکایی در ارتباط با روند تعامل با افغانستان مطرح باشد.»

گرایم اسمیت مشاور «گروه بین‌المللی بحران» به این نظر است که دست حکومت طالبان برای چانه‌زنی در برابر آمریکا چندان پر نیست. «این مشکلی برای طالبان است. وقتی متقی روبه‌روی خلیلزاد پشت میز می‌نشیند،‌ پیشنهادهای زیادی ندارد. او چند گروگان آمریکایی دارد که آمریکا خواهان آن است. به ارزش تریلیون‌ها دالر منابع معدنی (در افغانستان) است که طالبان خیلی علاقه دارند که شرکت‌های آمریکایی در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند. اما باید صادق باشیم که سرمایه‌گذاری در این زمینه نیازمند علاقه شرکت‌های خصوصی است، آن‌هم در کشوری که در حال حاضر قانون اساسی و قوانین تثبیت شده ندارد.»

به نظر گرایم اسمیت نبود این قوانین مانع سرمایه‌گذاری در افغانستان خواهد شد.

«بسیار بسیار دشوار است که ببینیم طالبان چه چیزی را می‌توانند پیشنهاد کنند که سبب جلب توجه آمریکایی‌ها شود.»

موردی که گرایم اسمیت مطرح می‌کند که آمریکا و متحدان غربی‌اش به آن توجه زیاد دارند، «تهدید تروریسم» و مشخصا شاخه خراسان داعش است. «در ایالات متحده و متحدانش توجه زیادی وجود دارد که اطلاعات استخباراتی را از طالبان دریافت کنند و همچنین از طالبان بخواهند که علیه داعش اقدام کنند.»